علل و پیامدهای ساخت و سازهای غیرقانونی در تهران
ساخت و سازهای غیرقانونی در تهران یکی از مسائلی است که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از کارشناسان، مسئولان و شهروندان را به خود جلب کرده است. این پدیده که به دلایل مختلفی از جمله نیاز به مسکن، فساد در نهادهای دولتی، ضعف نظارتی و مشکلات اقتصادی شکل می‌گیرد، تاثیرات منفی زیادی بر توسعه شهری و کیفیت زندگی شهروندان دارد. تهران، به عنوان پایتخت کشور، با چالش‌های مختلفی در حوزه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی روبه‌رو است. ساخت و سازهای غیرمجاز نه تنها به محیط زیست آسیب می‌زنند، بلکه باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه زیرساخت‌های شهری، ایمنی ساختمان‌ها، ترافیک و مشکلات اجتماعی نیز می‌شوند. یکی از دلایل اصلی بروز ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران، بحران مسکن و نیاز شدید به مسکن ارزان است.
در سال‌های اخیر با افزایش جمعیت و گسترش پدیده مهاجرت از سایر استان‌ها به تهران، نیاز به مسکن در این شهر به طور چشمگیری افزایش یافته است. از سوی دیگر، افزایش قیمت‌ها در بازار مسکن و ناتوانی بسیاری از اقشار متوسط و کم‌درآمد در خرید خانه، باعث شده تا افراد برای حل مشکل مسکن خود به ساخت‌وساز غیرمجاز روی آورند. در بسیاری از مناطق تهران، به‌ویژه در حاشیه‌های شهر، شاهد افزایش چشمگیر ساخت‌وسازهای غیرقانونی در اراضی دولتی یا زمین‌هایی هستیم که مجوز ساخت نداشته‌اند. این افراد با هدف کاهش هزینه‌های ساخت‌وساز و دستیابی به مسکن ارزان‌تر، اقدام به ساخت‌وساز در زمین‌هایی می‌کنند که از نظر قانونی برای چنین پروژه‌هایی مناسب نیستند. علاوه بر نیاز به مسکن، فقر و مشکلات اقتصادی نیز یکی دیگر از عوامل موثر در گسترش ساخت‌وسازهای غیرقانونی است.
بحران مسکن و گسترش ساخت‌وسازهای غیرمجاز در تهران
بسیاری از افرادی که توانایی خرید مسکن به صورت قانونی را ندارند، برای حل این مشکل اقدام به ساخت‌وساز در زمین‌هایی می‌کنند که مجوز قانونی برای ساخت‌وساز ندارند. در این راستا، برای کاهش هزینه‌ها، از مصالح بی‌کیفیت و روش‌های غیراستاندارد در ساخت‌وسازها استفاده می‌شود که این خود به ایجاد مشکلاتی در آینده می‌انجامد. علاوه بر این، در بسیاری از موارد، ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران در مناطقی انجام می‌شود که هیچ‌گونه زیرساخت‌های شهری مانند آب، برق، گاز و فاضلاب وجود ندارد و این موضوع به افزایش مشکلات اجتماعی و بهداشتی می‌انجامد. در کنار عوامل اقتصادی، ضعف نظارت و فساد در نهادهای دولتی نیز از دیگر دلایل اصلی گسترش ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران است. در بسیاری از مواقع، پروژه‌های ساختمانی بدون دریافت مجوزهای لازم و یا بدون رعایت استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی آغاز می‌شوند.
نهادهای نظارتی که وظیفه کنترل و نظارت بر این پروژه‌ها را دارند، به‌دلیل مشکلات داخلی، فساد اداری و نبود هماهنگی‌های لازم، قادر به اعمال کنترل‌های لازم نیستند. به‌طور کلی، سیستم نظارتی در تهران در مواجهه با پروژه‌های غیرقانونی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز دچار ضعف‌های جدی است که این امر باعث می‌شود روند ساخت‌وسازهای غیرمجاز در بسیاری از نقاط پایتخت ادامه یابد. این موضوع در حالی است که نظارت صحیح بر پروژه‌های ساختمانی می‌تواند به‌طور مؤثری از گسترش ساخت‌وسازهای غیرقانونی جلوگیری کند. عدم آگاهی عمومی در مورد قوانین ساخت‌وساز و تبعات آن نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر در افزایش این نوع ساخت‌وسازهاست. بسیاری از افراد، به‌ویژه در مناطق کم‌درآمد، اطلاعات کافی در مورد فرآیندهای قانونی ساخت‌وساز و تبعات آن ندارند.
فساد، ضعف نظارت و تاثیر آن بر گسترش ساخت‌وسازهای غیرقانونی
افرادی به‌طور غیرآگاهانه اقدام به ساخت‌وساز در اراضی غیرمجاز می‌کنند و پس از مدتی با مشکلاتی همچون جریمه، تخریب ساختمان‌ها و مشکلات حقوقی روبه‌رو می‌شوند. آگاهی‌بخشی به عموم مردم در این زمینه می‌تواند نقش مهمی در کاهش میزان ساخت‌وسازهای غیرقانونی ایفا کند. ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران پیامدهای بسیاری دارد که می‌تواند به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این پدیده، آسیب به محیط زیست است. بسیاری از پروژه‌های غیرمجاز در مناطقی انجام می‌شوند که از نظر زیست‌محیطی ارزشمند هستند، مانند زمین‌های کشاورزی، پارک‌ها، جنگل‌ها و مناطق طبیعی. این ساخت‌وسازها موجب تخریب منابع طبیعی و به‌هم ریختن اکوسیستم‌های طبیعی می‌شوند.
علاوه بر این، استفاده از مصالح بی‌کیفیت و غیرمجاز در ساخت‌وسازها می‌تواند به آلودگی محیط زیست و فرسایش خاک منجر شود که این امر در بلندمدت تأثیرات منفی بر سلامت انسان‌ها و حیوانات دارد. تهدید به ایمنی ساختمان‌ها و ساکنان آنها یکی دیگر از پیامدهای ساخت‌وسازهای غیرقانونی است. در بسیاری از موارد، ساختمان‌های غیرمجاز از نظر ساختاری ضعیف بوده و استانداردهای ایمنی در آنها رعایت نمی‌شود. این امر می‌تواند در مواقع بروز حوادث طبیعی همچون زلزله یا سیل، خطرات جدی برای ساکنان ایجاد کند. به‌ویژه در تهران که یکی از مناطق زلزله‌خیز جهان است، وجود ساختمان‌های غیرمجاز با طراحی‌های ضعیف می‌تواند به یک بحران بزرگ تبدیل شود. علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی و ایمنی، ساخت‌وسازهای غیرقانونی به اختلال در روند برنامه‌ریزی شهری نیز منجر می‌شود.
پیامدهای زیست‌محیطی و ایمنی ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران
برنامه‌ریزی شهری برای تأمین نیازهای شهری نظیر مدارس، بیمارستان‌ها، پارک‌ها و سایر امکانات عمومی انجام می‌شود. اما ساخت‌وسازهای غیرمجاز معمولا بدون در نظر گرفتن این نیازها صورت می‌گیرند، به‌طوری که پس از اتمام پروژه‌ها، این مناطق با کمبود شدید خدمات عمومی روبه‌رو می‌شوند. همچنین، این ساخت‌وسازها موجب افزایش ترافیک، آلودگی هوا و سایر مشکلات زیربنایی در مناطق مختلف تهران می‌شوند. برای مقابله با ساخت‌وسازهای غیرقانونی در تهران، نیاز به رویکردهایی چندجانبه و جامع است. نخستین اقدام ضروری، تقویت نظارت بر پروژه‌های ساختمانی است. نهادهای مسئول باید با استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های نظارتی آنلاین و پایش دقیق، به کنترل بهتر ساخت‌وسازها پرداخته و از شروع پروژه‌های غیرمجاز جلوگیری کنند.
همچنین، افزایش آگاهی عمومی و آموزش شهروندان در مورد قوانین ساخت‌وساز و تبعات آن می‌تواند نقش مهمی در کاهش این پدیده ایفا کند. برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها می‌تواند به مردم کمک کند تا از خطرات ساخت‌وسازهای غیرقانونی آگاه شوند و به‌طور داوطلبانه از این روند اجتناب کنند. علاوه بر این، دولت و نهادهای شهری باید با طراحی برنامه‌های حمایتی برای اقشار کم‌درآمد، از ساخت‌وسازهای قانونی حمایت کنند. ارائه تسهیلات بانکی، زمین‌های دولتی برای ساخت مسکن و حمایت‌های مالی می‌تواند به افراد کم‌درآمد کمک کند تا به جای ساخت‌وسازهای غیرمجاز، از طریق مسیرهای قانونی اقدام به ساخت مسکن نمایند. همچنین، تشویق به ساخت‌وسازهای پایدار و مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی زیست‌محیطی این پروژه‌ها کمک کند.
